सिंधुदुर्गातील चार शिवकालीन किल्ल्यांसाठी मुंबई विद्यापीठात विशेष अध्यासन केंद्र — अभ्यास, रोजगार आणि प्रेरणेची नवी दिशा!
सिंधुदुर्ग जिल्ह्याच्या समुद्र किनाऱ्यावर उभे असलेले पद्मदुर्ग, राजकोट आणि सर्जेकोट हे किल्ले आणि अरबी समुद्रात बांधला गेलेला सिंधुदुर्ग किल्ला हे केवळ ऐतिहासिक वास्तू नसून छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या दूरदृष्टी, आरमार व्यवस्थापन, आणि सागरी संरक्षण व्यवस्थेचे अद्वितीय उदाहरणं आहेत. परंतु हे सर्व किल्ले अजूनही पुरेशा प्रमाणात जनतेसमोर अभ्यासात्मक स्वरूपात आलेले नाहीत. या पार्श्वभूमीवर महाराष्ट्र राज्य सरकारच्या सांस्कृतिक कार्य विभागाने एक महत्त्वपूर्ण पाऊल उचलले आहे. मुंबई विद्यापीठात या चार किल्ल्यांच्या अभ्यासासाठी स्वतंत्र अध्यासन केंद्र स्थापन करण्यात येणार असून त्यासाठी ५० लाखांचा निधी मंजूर करण्यात आला आहे, अशी घोषणा सांस्कृतिक कार्य मंत्री अ‍ॅड. आशिष शेलार यांनी केली.
या अध्यासन केंद्राची गरज का भासली?
• अनेक ऐतिहासिक किल्ल्यांवर पर्यटक भेट देतात, परंतु त्यामागचा इतिहास, स्थापत्यशास्त्र, संरक्षण योजना आणि सामाजिक घडामोडी यांचा अभ्यास कमी प्रमाणात होतो.
• सिंधुदुर्ग किल्ला हा छत्रपती शिवाजी महाराजांनी स्वतः समुद्रात उभारलेला एकमेव किल्ला आहे. त्याच्या स्थापनेसंदर्भातील अनेक दस्तऐवज उपलब्ध आहेत, जे अभ्यासासाठी महत्त्वाचे ठरतात.
• पद्मदुर्ग हा सिद्धी जौहरच्या धोक्याच्या पार्श्वभूमीवर बांधलेला किल्ला असून त्याचं स्थान आणि उद्देश वेगळा होता.
• राजकोट व सर्जेकोट हे देखील संरक्षणात्मक दृष्टिकोनातून उभारले गेलेले किल्ले असून त्याचा अभ्यास होणे अत्यावश्यक आहे.
या योजनेचा युवकांना आणि अभ्यासकांना होणारा थेट फायदा
- शिक्षण आणि संशोधनाला चालना –
इतिहास, पुरातत्त्वशास्त्र, पर्यटन व्यवस्थापन, आर्किटेक्चर आणि मराठी संस्कृती या क्षेत्रांतील विद्यार्थ्यांना व संशोधकांना महत्त्वपूर्ण संशोधनाचा आधार मिळेल. - शिष्यवृत्ती व प्रकल्प संधी –
या केंद्राच्या माध्यमातून विद्यार्थ्यांना शिष्यवृत्ती, रिसर्च प्रोजेक्ट, मार्गदर्शन, आंतरराष्ट्रीय सादरीकरण यांसारख्या संधी मिळू शकतात. - मराठा इतिहासाचे दस्तऐवजीकरण आणि डिजिटलायझेशन –
अभ्यासक या किल्ल्यांविषयी ऐतिहासिक कागदपत्रांचे संकलन व डिजिटल स्वरूपात जतन करू शकतील. - शिवप्रेमींना ज्ञानवृद्धीचा मार्ग –
छत्रपती शिवाजी महाराजांविषयी खोलवर अभ्यास करू इच्छिणाऱ्या युवकांना शास्त्रशुद्ध माहिती उपलब्ध होईल.
स्थानिक नागरिकांना आणि सिंधुदुर्ग जिल्ह्याला होणारे फायदे
- पर्यटनाला चालना आणि रोजगारनिर्मिती –
किल्ल्यांच्या अभ्यासातून माहिती पुस्तकं, मार्गदर्शक, व्हिज्युअल टूर, इको-टूरिजम अशा गोष्टींना चालना मिळेल. स्थानिक तरुणांना गाईडिंग, हस्तकला, होमस्टे इ. क्षेत्रात रोजगार मिळू शकतो. - सांस्कृतिक जतन आणि ओळख –
स्थानिक लोककथांचा, किल्ल्यांशी संबंधित परंपरांचा अभ्यास करून त्या नव्या पिढीपर्यंत पोहोचवता येतील. स्थानिक संस्कृतीची ओळख राष्ट्रीय व आंतरराष्ट्रीय पातळीवर निर्माण होईल. - शैक्षणिक सहलींना महत्त्व –
शाळा-महाविद्यालयांच्या सहली, इतिहास अभ्यासक्रम यासाठी ही केंद्रे अभ्यासासाठी एक उत्तम आधारस्तंभ ठरतील. सरकारच्या दूरदृष्टीचे उदाहरण
अ‍ॅड. आशिष शेलार यांनी स्पष्टपणे सांगितले की, “या योजनेसाठी विद्यार्थ्यांना स्वतःच्या खिशातून पैसा खर्च करावा लागणार नाही. ही सुविधा सरकारतर्फे उपलब्ध करून दिली जाणार आहे. युवकांनी या माध्यमातून छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या जीवनकार्याचा अभ्यास करून सिंधुदुर्गातील या किल्ल्यांच्या बांधणीबाबतचा अभ्यास करावा आणि देश व राज्याच्या घडणीत सहभागी व्हावं.”
छत्रपती शिवाजी महाराज हे केवळ आपल्या इतिहासातील राजे नव्हेत, तर आजही लाखो युवकांचे प्रेरणास्थान आहेत. त्यांनी बांधलेला प्रत्येक किल्ला हे शौर्य, बुद्धिमत्ता आणि स्वराज्याची दूरदृष्टी यांचं प्रतीक आहे.
मुंबई विद्यापीठात सुरू होणारे हे अध्यासन केंद्र म्हणजे केवळ इतिहासाचा अभ्यास करणारे ठिकाण नव्हे, तर शिवचरित्राच्या तेजस्वी उजेडात आजचा युवक घडवण्याची संधी आहे. ही योजना केवळ अभ्यासापुरती मर्यादित न राहता शैक्षणिक प्रगती, सांस्कृतिक जतन, पर्यटन विकास आणि रोजगारनिर्मिती यांसारख्या अनेक दृष्टीकोनातून महाराष्ट्राला नवी दिशा देणारी ठरणार आहे. आपल्या इतिहासाचा अभिमान बाळगणाऱ्या प्रत्येक मराठी माणसाने या संधीचा लाभ घ्यावा, आपले पूर्वज, आपली संस्कृती आणि आपला वारसा याचा अभिमानाने अभ्यास करावा — कारण इतिहास जाणणारी पिढीच भविष्य घडवू शकते.
