एका लहानशा गावात, जिथं बहुतेक ठिकाणी मुलींच्या जन्माला अजूनही संकोचाने पाहिलं जातं, तिथं एका वेगळ्याच पद्धतीने मुलींच्या जन्माचा आनंद साजरा केला जातो. न फटाके, न ढोल-ताशे… पण १११ झाडं लावून!
होय, राजस्थानमधील पिपलंत्री हे गाव असा एक अपूर्व आणि स्फूर्तीदायक उपक्रम गेली अनेक वर्षें सातत्याने पार पाडत आहे. इथे जेव्हा एखाद्या घरात मुलगी जन्माला येते, तेव्हा संपूर्ण गावकऱ्यांचं मन आनंदाने भरून येतं – आणि तो आनंद व्यक्त करण्यासाठी १११ झाडं लावली जातात. ही परंपरा फक्त झाडं लावण्यापुरती मर्यादित नाही, तर ही आहे संवेदनशीलतेची, जबाबदारीची आणि परिवर्तनाची जाणीव करून देणारी चळवळ. या झाडांप्रमाणेच ती मुलगीही वाढते – सुरक्षित, समृद्ध आणि समाजाच्या आधारस्तंभासारखी मजबूत होण्यासाठी.
एक जागतिक उदाहरण
या गावाचं हे हरित आणि स्त्री-सन्मानाचं स्वप्न आज एक जागतिक उदाहरण बनलं आहे. अशा प्रेरणादायी प्रवासाबद्दल जाणून घेणं म्हणजे फक्त माहिती मिळवणं नव्हे – तर त्यातून आपल्याला काही तरी सकारात्मक शिकण्याची आणि आपल्या समाजात बदल घडवण्याची प्रेरणा घेणं आहे. चला तर मग जाणून घेऊया या अनोख्या चळवळीबद्दल.
पर्यावरण व स्त्री सन्मान यांचं अनोखं संमेलन
पिपलंत्री गावात मुलीच्या जन्मानंतर १११ झाडे लावून वृक्षारोपण केलं जातं. ही झाडं फक्त लावली जात नाहीत, तर त्या मुलीच्या संगोपनासोबतच त्यांचंही काळजीपूर्वक पालन-पोषण केलं जातं. या परंपरेमुळे गावात आज २.५ लाखांहून अधिक झाडं निसर्गाशी आपलं नातं जपत उभी आहेत – कडूनिंब, शिशम, आंबा, आवळा यांसारखी उपयुक्त झाडं गावाचं हरितभूषण बनली आहेत.
मुलींचं आर्थिक आणि शैक्षणिक सबलीकरण
पिपलंत्रीमध्ये मुलींच्या भविष्याची आर्थिक सुरक्षितताही महत्त्वाची मानली जाते. गावकरी २१,००० रुपये, आणि मुलीचे पालक १०,००० रुपये, अशा एकूण ३१,००० रुपयांची रक्कम एकत्र करून त्या मुलीच्या नावावर फिक्स्ड डिपॉझिट स्वरूपात ठेवली जाते. या रक्कमेचा उपयोग ती मुलगी २० वर्षांची झाल्यावर करू शकते. शिवाय, लवकर लग्न न करण्याचं आणि शिक्षण पूर्ण करण्याचं प्रतिज्ञापत्र पालकांनी साइन करावं लागतं.
अर्थव्यवस्थेचा हिरवागार आधार
ही सर्व झाडं टिकवण्यासाठी गावाने एक अनोखा मार्ग शोधला – झाडांना आळ्यांपासून वाचवण्यासाठी २५ लाखांहून अधिक अलोवेराची लागवड करण्यात आली. हळूहळू लोकांनी याच्या उत्पादनावर प्रक्रिया करून अलोवेरा ज्यूस, जेल यांसारखी उत्पादने विकायला सुरुवात केली आणि गावाची अर्थव्यवस्था हळूहळू बळकट होऊ लागली. यामुळे स्थानिक रोजगाराच्या संधीही निर्माण झाल्या.
एक आदर्श गाव – एक प्रेरणा
पिपलंत्रीचा हा संपूर्ण उपक्रम माजी सरपंच श्याम सुंदर पालीवाल यांच्या कन्या किरणच्या आठवणीतून सुरू झाला होता. आज हे गाव पर्यावरण संरक्षण, स्त्री सबलीकरण, आणि सामाजिक एकात्मतेचं जिवंत उदाहरण ठरलं आहे. जगभरात आज जिथं पर्यावरणीय संकटं आणि लिंग विषमता मोठ्या प्रमाणावर आहेत, तिथं पिपलंत्री गाव एक झाड आणि एक मुलगी या तत्त्वावर जगाला दाखवतोय की, खरा बदल गावखेड्यांपासूनच सुरू होतो.
एक गाव, एक शिकवण – बदल घडवायचा असेल, तर पहिलं पाऊल उचलावंच लागतं
पिपलंत्रीने सिद्ध केलं आहे की, बदल हा सरकारांनी नव्हे, तर सामान्य लोकांनी सुरू करावा लागतो. एक मुलगी जन्माला आली आणि तिच्यासोबत १११ झाडांचं जीवनही सुरू झालं – ही कल्पना जितकी हळुवार आहे, तितकीच क्रांतिकारी देखील! आजच्या धावपळीच्या जगात, जिथे पर्यावरणाला दुय्यम स्थान मिळतं आणि मुलींच्या जन्माकडे अजूनही काही ठिकाणी नकारात्मक दृष्टीने पाहिलं जातं, तिथं पिपलंत्री आशेचा किरण ठरतं.
पिपलंत्री गावाच्या या प्रेरणादायक कहाणीमधून आपण शिकू शकतो की सामाजिक बदल फक्त योजना आणि धोरणांनी होत नाहीत, तर जनतेच्या सहभागातून आणि संकल्पातून घडतो. आज वेळ आहे अशीच सकारात्मक चळवळ आपल्या गावात, आपल्या शहरात सुरू करण्याची – जिथे मुलगी जन्मते तेव्हाच नव्या जीवनाचं आणि हरित भविष्याचंही बीज रोवलं जातं.
