मॉक ड्रिल म्हणजे काय? 7 मे रोजी देशभर सराव होणार, महाराष्ट्रात कुठे-कुठे होणार ड्रिल? जाणून घ्या सविस्तर

सध्या भारत आणि पाकिस्तानमधील वाढत्या तणावाच्या पार्श्वभूमीवर केंद्र सरकारकडून एक मोठा निर्णय घेण्यात आला आहे. 7 मे 2025 रोजी संपूर्ण देशभरात मॉक ड्रिल (Mock Drill) करण्याचे आदेश देण्यात आले आहेत. हा निर्णय जम्मू-काश्मीरमधील पहलगाम येथे झालेल्या भयानक हल्ल्यानंतर घेण्यात आला असून, यामध्ये देशातील 244 जिल्ह्यांमध्ये एकाच दिवशी नागरी संरक्षणाचा सराव केला जाणार आहे.

मॉक ड्रिल म्हणजे नेमकं काय?
मॉक ड्रिल म्हणजे आपत्ती व्यवस्थापनाची पूर्वतयारी करून पाहण्याचा एक प्रकारचा सराव. ही एक “प्रशिक्षणात्मक कृती” असून ती आपत्कालीन परिस्थितीत सरकारी यंत्रणा, पोलिस, अग्निशमन दल, आरोग्य यंत्रणा, नागरी सुरक्षा दल, स्वयंसेवक आणि सामान्य लोक यांची तातडीने कृती करण्याची क्षमता तपासण्यासाठी केली जाते.
या सरावामध्ये सामान्यतः पुढील गोष्टींचा समावेश होतो:
• अचानक हल्ला, आग, स्फोट किंवा अपघात घडल्याचा इशारा
• लोकांना सुरक्षित स्थळी हलविण्याचा सराव
• जखमींना मदत देण्याचे प्रात्यक्षिक
• हवाई हल्ल्याच्या इशाऱ्यांवर नागरिकांचा प्रतिसाद
• कंट्रोल रूमचा समन्वय, माहिती व्यवस्थापनाची चाचणी

महाराष्ट्रातील मॉक ड्रिलसाठी निवडलेली ठिकाणं (Civil Defence Districts in Maharashtra)
केंद्रीय गृह मंत्रालयाने 2010 साली ज्या 16 ठिकाणांना नागरी संरक्षण योजनेत समाविष्ट केले होते, त्याच ठिकाणी या मॉक ड्रिलचे आयोजन होणार आहे.
कॅटेगरी 1: उच्च संवेदनशील ठिकाणं
• मुंबई
• उरण
• तारापूर
कॅटेगरी 2: मध्यम संवेदनशील ठिकाणं
• ठाणे, पुणे, नाशिक
• रोहा-धाटाव-नागोठणे, मनमाड, सिन्नर
• थळ वायशोट, पिंपरी-चिंचवड
कॅटेगरी 3: निम्न संवेदनशील ठिकाणं
• औरंगाबाद, भुसावळ, रायगड
• रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग
या प्रत्येक जिल्ह्यात जिल्हाधिकारी, पोलीस अधीक्षक, सिव्हिल डिफेन्स युनिट्स, गृहरक्षक दल, एनसीसी, एनएसएस, शालेय-महाविद्यालयीन विद्यार्थी, नेहरू युवा केंद्र संघटना या साऱ्यांचा समावेश असलेली मोठी मॉक ड्रिल केली जाणार आहे.

या मॉक ड्रिलमध्ये काय होणार?
या व्यापक सरावात खालील प्रकारच्या परिस्थितींचा सराव केला जाईल:

1. हल्ला किंवा स्फोट झाल्यास तात्काळ प्रतिसाद देण्याचा सराव
2. हवाई हल्ल्याचा इशारा मिळाल्यास नागरिकांना सुरक्षित स्थळी हलवणे
3. वीज पूर्णपणे गेल्यास पर्यायी व्यवस्था कशी असावी हे तपासणे
4. कंट्रोल रूम आणि बचाव यंत्रणांमधील समन्वय तपासणे
5. आरोग्य सेवा आणि अँब्युलन्स प्रतिसादाची वेळ
6. स्वयंसेवकांना प्राथमिक उपचार, मदतकार्य यांचे प्रशिक्षण

🇮🇳 भारत-पाकिस्तान तणाव आणि मॉक ड्रिलचा संदर्भ
22 एप्रिल 2025 रोजी जम्मू-काश्मीरमधील पहलगाममध्ये झालेल्या दहशतवादी हल्ल्यात 26 जणांचा मृत्यू झाला. त्यानंतर भारत-पाकिस्तानमधील तणावात लक्षणीय वाढ झाली. दोन्ही देशांकडून एकमेकांविरोधात कठोर विधाने आणि पावलं उचलण्यात आली आहेत.
भारताने घेतलेली काही महत्त्वाची पावलं:
• सिंधू जल करार तात्पुरता स्थगित
• पाकिस्तानमधून होणाऱ्या सर्व आयातींवर बंदी
• पाकिस्तानी जहाजांना भारतीय बंदरांमध्ये प्रवेशबंदी
• पाकिस्तानच्या विमानांसाठी भारतीय हवाई क्षेत्र बंद
• वाघा सीमेवर वाहतूक बंद
पाकिस्तानची प्रतिक्रिया:
• भारतीय विमान कंपन्यांसाठी आपले हवाई क्षेत्र बंद
• भारतीय नागरिकांसाठी सर्व व्हिसा निलंबित
• सीमावर्ती भागातील मदरसे रिकामे करण्याचे आदेश

सराव का महत्त्वाचा असतो?
मॉक ड्रिल ही कृती संकट येण्याआधी ‘तयारी’ करून ठेवण्याची संधी असते. हे संकट नैसर्गिक, मानवनिर्मित, दहशतवादी हल्ला किंवा कोणतेही आणीबाणीचे स्वरूप असू शकते. अशा वेळी प्रत्येक विभागाने काय काम करायचं आहे, नागरिकांनी कोणते नियम पाळायचे आहेत, याची स्पष्ट समज मॉक ड्रिलमधून मिळते.
यामुळे:
• जिवितहानी कमी होते
• दहशतीपेक्षा जागरूकता वाढते
• प्रशासनाची प्रतिक्रिया वेळ सुधारते
• नागरिक मानसिकदृष्ट्या तयार राहतात

मॉक ड्रिल ही तयारीची पहिली पायरी
7 मे रोजी होणारी ही मॉक ड्रिल केवळ सरकारी यंत्रणांचा सराव नाही, तर प्रत्येक नागरिकासाठी जबाबदारीची जाणीव करून देणारी कृती आहे. अशा प्रकारच्या ड्रिल्समुळे भारताची अंतर्गत सुरक्षा व्यवस्था अधिक बळकट होते. म्हणूनच, जर तुमच्या भागात अशी मॉक ड्रिल होत असेल, तर घाबरू नका – ती केवळ सराव आहे. परंतु ती गंभीरतेने घेणे हे आपले कर्तव्य आहे.