मासिक पाळी हा प्रत्येक स्त्रीच्या जीवनाचा महत्त्वाचा भाग असतो. मात्र, काही स्त्रियांना मासिक पाळीशी संबंधित विविध आरोग्य समस्यांना सामोरे जावे लागते. मासिक पाळीतील अनियमितता, वेदनादायक पेटके, जास्त रक्तस्त्राव, हार्मोनल असंतुलन यांसारख्या समस्या काही वेळा गंभीर आरोग्याच्या तक्रारी निर्माण करू शकतात. या लेखामध्ये मासिक पाळीच्या विकारांबाबत संपूर्ण माहिती दिली आहे.
मासिक पाळीचे विकार कोणते आहेत?
स्त्रियांमध्ये आढळणाऱ्या मासिक पाळीशी संबंधित विविध विकार खालीलप्रमाणे आहेत:
• डिसमेनोरिया (Dysmenorrhea): मासिक पाळी दरम्यान तीव्र पोटदुखी किंवा पेटके येणे.
• प्रीमेनस्ट्रुअल सिंड्रोम (PMS): पाळीच्या आधी शारीरिक आणि मानसिक बदल होणे, जसे मूड स्विंग, थकवा, चिडचिड, अंगदुखी इत्यादी.
• मेनोरेजिया (Menorrhagia): जास्त रक्तस्त्राव होणे, ज्यामुळे अशक्तपणा येऊ शकतो.
• मेट्रोरेजिया (Metrorrhagia): मासिक पाळीच्या मधल्या काळात अनियमित रक्तस्त्राव होणे.
• अमेनोरिया (Amenorrhea): काही कारणांमुळे पाळी पूर्णपणे थांबणे.
• एंडोमेट्रिओसिस (Endometriosis): गर्भाशयाच्या आत असलेला एंडोमेट्रियम पेशींचा थर गर्भाशयाच्या बाहेर वाढणे, ज्यामुळे वेदना आणि अनियमित पाळी होऊ शकते.
• पीसीओएस (PCOS – Polycystic Ovary Syndrome): हार्मोनल असंतुलनामुळे मासिक पाळी अनियमित होणे, वजन वाढणे आणि वंध्यत्व येणे.
• गर्भाशयाच्या फायब्रॉइड्स (Uterine Fibroids): गर्भाशयात वाढणारे ट्यूमर, जे जास्त रक्तस्त्राव आणि वेदना निर्माण करू शकतात.
• थायरॉईड विकार (Thyroid Disorders): थायरॉईड हार्मोनच्या असंतुलनामुळे मासिक पाळी अनियमित होऊ शकते.
• प्रीमेनस्ट्रुअल डिस्फोरिक डिसऑर्डर (PMDD): PMS पेक्षा अधिक तीव्र मानसिक आणि शारीरिक लक्षणे असणारी स्थिती.
मासिक पाळीच्या विकारांची कारणे
• हार्मोनल असंतुलन
• पॉलीसिस्टिक ओव्हेरियन सिंड्रोम (PCOS)
• थायरॉईड विकार
• गर्भाशयातील फायब्रॉइड्स
• मधुमेह आणि काही दीर्घकालीन आजार
• औषधांचा दुष्परिणाम
• गर्भधारणेतील गुंतागुंत
• स्तनपानामुळे होणारा हार्मोनल बदल
• तणाव, चिंता आणि जीवनशैलीतील बदल
• पौष्टिक आहाराचा अभाव
मासिक पाळीच्या विकारांची लक्षणे
• अनियमित पाळी
• पाळीच्या दरम्यान तीव्र वेदना
• जास्त किंवा कमी रक्तस्त्राव
• अचानक वजन वाढणे किंवा कमी होणे
• चिडचिड, नैराश्य, चिंता आणि मानसिक अस्थिरता
• अंगदुखी, पाठदुखी आणि थकवा
• केस गळणे आणि त्वचेच्या समस्या
उपचार आणि व्यवस्थापन
जीवनशैलीतील बदल:
• नियमित व्यायाम करा, योगासने आणि प्राणायाम करा.
• संतुलित आहार घ्या, हिरव्या पालेभाज्या, फळे आणि प्रथिनेयुक्त पदार्थ खा.
• तणाव टाळण्यासाठी ध्यान आणि मेडिटेशन करा.
• झोपेची योग्य वेळ पाळा आणि पुरेशी विश्रांती घ्या.
औषधोपचार:
• डॉक्टरांच्या सल्ल्याने वेदना कमी करणारी औषधे घ्या.
• हार्मोनल असंतुलन असल्यास, योग्य उपचार घ्या.
• आयुर्वेदिक किंवा नैसर्गिक उपायांना प्राधान्य द्या.
• स्त्रीरोगतज्ज्ञांचा सल्ला घ्या:
जर मासिक पाळीशी संबंधित समस्या वारंवार जाणवत असतील, तीव्र वेदना होत असतील किंवा रक्तस्त्राव अत्यधिक होत असेल, तर त्वरित स्त्रीरोगतज्ज्ञांचा सल्ला घ्या. मासिक पाळीच्या विकारांकडे दुर्लक्ष करणे आरोग्यासाठी घातक ठरू शकते. योग्य आहार, जीवनशैलीतील सुधारणा आणि तज्ज्ञ डॉक्टरांचा सल्ला घेतल्यास या समस्यांवर प्रभावी नियंत्रण ठेवता येऊ शकते. मासिक पाळीविषयी जागरूकता निर्माण करणे आवश्यक असून, महिलांनी आपल्या आरोग्याची काळजी घेतली पाहिजे.
