महाराष्ट्र शासनाच्या सांस्कृतिक कार्य विभागाच्या वतीने दरवर्षी राज्याच्या आणि देशाच्या सांस्कृतिक क्षेत्रात उल्लेखनीय योगदान देणाऱ्या कलावंतांना विविध मान्यवर पुरस्कारांनी गौरवण्यात येते. यामध्ये गानसम्राज्ञी लता मंगेशकर पुरस्कार, चित्रपती व्ही. शांताराम पुरस्कार, आणि स्व. राज कपूर पुरस्कार हे विशेष महत्त्वाचे समजले जातात. २०२४ आणि २०२५ सालातील या पुरस्कारांचे मानकरी कलाकार नुकतेच जाहीर करण्यात आले आहेत. या पुरस्कारांद्वारे शासन केवळ कलाकारांचा सन्मान करत नाही, तर संपूर्ण समाजाला कलासंस्कृतीच्या मोलाची जाणीव करून देते.
गानसम्राज्ञी लता मंगेशकर पुरस्कार २०२५ – पं. भीमराव पांचाळे
गानसम्राज्ञी लता मंगेशकर पुरस्कार हा महाराष्ट्र शासनाचा संगीत क्षेत्रातील सर्वोच्च सन्मान आहे. १९९३ पासून या पुरस्काराला सुरुवात झाली असून, २०२५ सालासाठी हा पुरस्कार मराठीतील ज्येष्ठ गझल गायक पं. भीमराव पांचाळे यांना जाहीर करण्यात आला आहे. ज्येष्ठ गझल गायक पं. भीमराव पांचाळे यांनी मराठी गझल गायकीला नवा आयाम मिळवून दिला असून, त्यांनी गायलेल्या “अंदाज आरशाचा वाटे खरा असावा…” यांसारख्या गझला विशेष गाजल्या आहेत. त्यांची गायकी ही आशयप्रधान स्वरूपाची असून, ख्याल, ठुमरी, भक्तिसंगीत, नाट्यसंगीत, भावगीत आणि मराठी गझल या सर्वच क्षेत्रांमध्ये त्यांनी आपल्या शैलीचा ठसा उमटवला आहे. सहज आणि सुंदर शब्दरचना, वैशिष्ट्यपूर्ण चाली, आणि भावस्पर्शी सादरीकरण यामुळे तरुण पिढीपर्यंत त्यांच्या गाण्यांचा प्रभाव पोहोचला आहे. या पुरस्काराचे स्वरूप ₹१० लाख रोख रक्कम, मानचिन्ह, शाल व मानपत्र असे असून, त्याचे वितरण २५ एप्रिल २०२५ रोजी होणार आहे.
चित्रपती व्ही. शांताराम पुरस्कार २०२४
मराठी चित्रपटसृष्टीच्या विविध अंगांमध्ये अष्टपैलू योगदान देणाऱ्या कलावंतांचा सन्मान चित्रपती व्ही. शांताराम जीवनगौरव आणि विशेष योगदान पुरस्कार यांच्या माध्यमातून केला जातो. २०२४ सालाच्या चित्रपती व्ही. शांताराम जीवनगौरव पुरस्कारासाठी ज्येष्ठ दिग्दर्शक, अभिनेता आणि निर्माते श्री. महेश मांजरेकर यांची निवड करण्यात आली आहे. त्यांनी मराठीसह हिंदी चित्रपटसृष्टीतही अनेक गाजलेले चित्रपट दिले असून, त्यांच्या कलाकृतींमध्ये सामाजिक वास्तवाचे सशक्त दर्शन घडते. ₹१० लाख रोख रक्कम, मानपत्र, स्मृतिचिन्ह आणि चांदीचे मेडल असे या पुरस्काराचे स्वरूप आहे. त्याचबरोबर, चित्रपती व्ही. शांताराम विशेष योगदान पुरस्कारासाठी अभिनेत्री मुक्ता बर्वे यांची निवड करण्यात आली आहे. मुक्ता यांनी रंगभूमीपासून चित्रपटांपर्यंत आपल्या दमदार अभिनयाने प्रेक्षकांची मनं जिंकली आहेत. स्त्री जीवनाचे बारकावे, भावनांचा ओघ, आणि संवेदनशील व्यक्तिरेखा साकारण्यात त्या आघाडीवर आहेत. ₹६ लाख रोख रक्कम, मानपत्र, स्मृतिचिन्ह आणि चांदीचे मेडल असे या पुरस्काराचे स्वरूप आहे.
स्व. राज कपूर पुरस्कार २०२४
हिंदी चित्रपटसृष्टीतील दिग्गज कलाकारांना दिला जाणारा स्व. राज कपूर जीवनगौरव आणि विशेष योगदान पुरस्कार हे राष्ट्रीय स्तरावरील प्रतिष्ठेचे पुरस्कार आहेत. २०२४ चा स्व. राज कपूर जीवनगौरव पुरस्कार ज्येष्ठ अभिनेते श्री. अनुपम खेर यांना जाहीर झाला आहे. आपल्या चार दशके लांब कारकिर्दीत त्यांनी ५०० हून अधिक चित्रपटांमध्ये अभिनय केला आहे. विनोदी, गंभीर, सामाजिक आणि प्रयोगशील अशा विविध भूमिकांमधून त्यांनी भारतीय सिनेमा अधिक समृद्ध केला आहे. ₹१० लाख रोख रक्कम, मानपत्र, स्मृतिचिन्ह आणि चांदीचे मेडल या स्वरूपात त्यांचा सन्मान केला जाणार आहे. स्व. राज कपूर विशेष योगदान पुरस्कार मिळाला आहे अभिनेत्री काजोल देवगण यांना. त्या ९० च्या दशकापासून आजपर्यंत सशक्त महिला व्यक्तिरेखा साकारत आल्या आहेत. ‘DDLJ’, ‘Fanaa’, ‘Kabhi Khushi Kabhi Gham’ या चित्रपटांतून त्यांनी त्यांचे अभिनयकौशल्य सिद्ध केले. त्या अनेकदा सामाजिक विषयांवरील चित्रपटांची निवड करून जागरूकता वाढवण्याचे काम करत असतात. त्यांच्या पुरस्काराचे स्वरूपही ₹६ लाख रोख, मानपत्र, स्मृतिचिन्ह आणि चांदीचे मेडल असे आहे.
या पुरस्कारांच्या माध्यमातून महाराष्ट्र शासनाने केवळ कलाकारांचा सन्मान केला नाही, तर त्यांच्या कार्याला एक मान्यता दिली आहे. विविध पिढ्यांमधील कलाकारांची निवड ही सांस्कृतिक सातत्याचे प्रतीक आहे. या पुरस्कारांमुळे नवकलाकारांना प्रेरणा मिळते, तर ज्येष्ठ कलावंतांच्या कार्याचा गौरव होत राहतो. सर्व पुरस्कारप्राप्त मान्यवरांना शासनाच्या वतीने मनःपूर्वक अभिनंदन आणि पुढील वाटचालीसाठी शुभेच्छा!
