भारताच्या रस्त्यांवरील अपघातांची संख्या आणि त्यातील मृत्यू दर अत्यंत चिंताजनक स्थितीत आहे. प्रत्येक दिवसाच्या सुरुवातीला रस्त्यावर घडलेल्या अपघातांच्या बातम्या आपल्या कानावर येत असतात, पण या अपघातांची तीव्रता आणि त्यातून होणारी मृत्यूंवरील प्रभाव तितकाच गंभीर आहे. भारतीय रस्त्यांवर होणारे अपघात यामुळे दर तीन मिनिटाला एक मृत्यू होतो आहे.
2023 मध्ये रस्ते अपघातात 1,72,000 लोकांचा मृत्यू झाला आहे. यामध्ये लहान मुलांचाही समावेश आहे,ज्या रस्त्यांवर अपघातांची संख्या आहे त्याचे मुख्य कारण म्हणजे अत्यधिक वेगाने वाहन चालवणे, असं अनेक तज्ज्ञ सांगतात. अपघातांच्या संदर्भात केंद्रीय रस्ते वाहतूक मंत्री नितीन गडकरी यांनी दिलेल्या आकडेवारीत, रस्ते अपघातांचे प्रमाण व त्यामुळे होणारी जीवितहानी एक मोठी समस्या बनलेली आहे.
रस्ते अपघातांचे प्रमुख कारण
- वेगाची अतिरेक: रस्त्यावर अति वेगाने वाहन चालवणे हे भारतातील अपघातांचा प्रमुख कारण ठरले आहे. जास्त वेग असणाऱ्या वाहनांमुळे, आपत्ती टळता येत नाही आणि परिणामतः अपघात होतात. 2023 मध्ये, भारतात होणाऱ्या अपघातांमध्ये जास्त वेगाने वाहन चालवल्याने अनेक जीव गेले आहेत.
- अवहेलना आणि सावधगिरीचा अभाव: एक सामान्य कारण म्हणजे चालकांचे अशा प्रकारे वाहन चालवणे, ज्या वेळी त्यांना सावधगिरी घेणे आवश्यक असते. हेल्मेट न घालणे आणि सीट बेल्ट न लावणे हे सुद्धा रस्ते अपघाताचे कारण ठरले आहे. 54,000 लोक हेल्मेट न घालल्यामुळे मृत्युमुखी पडले आहेत आणि 16,000 लोक सीट बेल्ट न लावल्यामुळे त्यांचा मृत्यू झाला आहे.
- शिकाऊ चालक आणि अवैध गाड्या: अधिकृत परवाना नसलेले चालक, रस्त्यावर असलेले शिकाऊ चालक हे रस्ते अपघातांचे एक अन्य मोठे कारण आहेत. 34,000 शिकाऊ चालकांमुळे अपघात झाले आहेत. तसेच, वाहतुकीसाठी अपुरी आणि जुनी गाड्या देखील अपघातांची प्रमुख कारणे ठरतात.
- अव्यवस्थित रस्ते आणि बेधडक वाहतूक: भारतातील रस्ते अनेक वेळा बेशिस्त आणि अनियमित असतात. त्यामध्ये सायकल, रिक्षा, बस, ट्रक आणि गाड्यांचा वावर असतो. याच कारणामुळे वाहतूक अधिक धोकादायक होते.
- तांत्रिक बाबी आणि सुरक्षा उपकरणांचा अभाव: भारतातील वाहनांमध्ये, अनेक वेळा एअरबॅग, सीट बेल्ट आणि इतर सुरक्षा उपकरणांचा अभाव असतो. त्याचप्रमाणे, रस्त्यांवरील दुर्घटनांची टाळण्यासाठी योग्य व्यवस्थापन नसल्यामुळे अपघात होतात.
भारतातील रस्त्यांच्या दुबळ्या संरचनेसाठी जबाबदार घटक
केंद्रीय वाहतूक मंत्री नितीन गडकरी यांच्या मते, भारतीय रस्त्यांच्या अपघाती घटनांमध्ये स्थापत्य अभियांत्रिकीतील बऱ्याच चुकांचे योगदान आहे. 59 राष्ट्रीय महामार्ग चुकीच्या पद्धतीने बांधण्यात आले आहेत आणि यामुळे अपघात प्रवण क्षेत्र वाढले आहेत. रस्त्यांवरील क्रॅश बॅरियर्स आणि रस्ता दुभाजकांची उंची आणि संरचना यामध्ये अवैज्ञानिक पद्धतीने केलेली कामे अनेक अपघातांचे कारण बनतात.
भारतातील रस्ते वाहतूक सुरक्षा आणि त्यावर उपाय
भारतातील रस्ते वाहतूक सुरक्षा वाढवण्यासाठी सरकार विविध उपाययोजना करत आहे.
- नवीन रस्ता इन्फ्रास्ट्रक्चर: सरकारने रस्ते आणि वाहनांची वैज्ञानिक बांधणी करण्याची दिशा घेतली आहे. यामध्ये सुरक्षिततेच्या सर्व नियमांचे पालन करणे अनिवार्य केले आहे.
- लोकशिक्षण आणि जागरूकता: लोकांना रस्ता सुरक्षा व वाहतुकीचे नियम पाळण्यासाठी जागरूक करणं महत्त्वाचे आहे. भारत सरकारने वाहतूक सुरक्षेसाठी अनेक योजनांचा आरंभ केला आहे.
- वाहतूक नियमांचे कठोर पालन: वाहतूक नियमांचे पालन करणे, आणि प्रत्येक चालकाने वाहतूक कायद्यानुसार चालविणे आवश्यक आहे.
- वैद्यकीय मदत आणि आपत्कालीन सेवा: रस्ते अपघातानंतर तातडीने वैद्यकीय मदत उपलब्ध करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. त्यामुळे मृत्यू दर कमी होऊ शकतो.
भारतामध्ये रस्ते अपघातांची संख्या आणि त्यातून होणारी मृत्यूंची संख्या एक गंभीर समस्या बनलेली आहे. यावर उपाय म्हणून रस्ते सुरक्षा, वाहनांची वैज्ञानिक बांधणी, कायद्याचा कठोर अंमल, तसेच लोकांच्या जागरूकतेसाठी विविध कार्यक्रमांची आवश्यकता आहे. भारत सरकार, स्थानिक प्रशासन, आणि प्रत्येक नागरिकाने मिळून रस्ता सुरक्षा कडे गंभीर दृषटिकोन ठेवून, एक चांगला वातावरण तयार करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
