“जंगल” म्हटलं की आपल्या डोळ्यासमोर उभं राहतं हिरवाईने नटलेलं, पक्ष्यांच्या किलबिलाटाने गजबजलेलं, विविध प्रजातींच्या जीवसृष्टीने समृद्ध असलेलं एक नैसर्गिक विश्व. आज जगभरात शहरांचा विस्तार, औद्योगीकरण आणि अनियंत्रित जंगलतोडीमुळे निसर्गाचं हे विश्व दिवसेंदिवस संकुचित होत चाललंय. पण या काळोखात आशेचा किरण बनून अशा काही व्यक्ती उभ्या आहेत ज्यांनी स्वकष्टाने जंगले उभी केली त्यांतील एक म्हणजे तेलंगणातील दुशार्ला सत्यनारायण — एक निसर्गप्रिय व्यक्ती. ज्यांनी स्वतःच्या जमिनीवर ७० एकर जंगल उभं करून जगाला दाखवलं की एखाद्या व्यक्तीने ठरवलं तर तो पर्यावरणासाठी क्रांती घडवू शकतो.
प्रेरणादायी सुरुवात : एक स्वप्न, एक ध्यास
दुशार्ला सत्यनारायण यांचं बालपण निसर्गाच्या सान्निध्यात गेलं. लहानपणी ते झाडांशी बोलायचे, पक्ष्यांचे आवाज ऐकून आनंदी व्हायचे. वाढत्या वयात त्यांनी पर्यावरणावरील संकटं पाहिली – जंगलतोड, जलप्रदूषण, आणि जीवसृष्टीचा ऱ्हास. तेव्हा त्यांच्या मनात एक विचार पक्का झाला – “आपण जे हरवत आहोत, ते पुन्हा निर्माण करता आलं पाहिजे.” त्यांच्याकडे वडिलोपार्जित ७० एकर जमीन होती. ती जमीन विकून व्यवसाय करता आला असता, पण त्यांनी ती निसर्गाच्या चरणी अर्पण केली. त्यांनी निर्णय घेतला की ही जमीन जंगल बनेल – व्यावसायिक नफा नव्हे, तर जैवविविधतेचा खजिना.
अडथळ्यांचा डोंगर निर्धाराने पार केला
हा प्रवास सोपा नव्हता. समाजातील अनेक लोक त्यांच्यावर हसले. “जंगल लावून काय मिळणार?”, “हे सगळं फुकटचं श्रम आहे”, “उगीचच जमिनीचा अपव्यय!” – अशा अनेक टिका झाल्या. आर्थिक अडचणीही आल्या. पाणी टंचाई, कामगारांची कमतरता, जनावरांकडून होणारे झाडांचे नुकसान — पण सत्यनारायण यांचा विश्वास डगमगला नाही. त्यांनी एकेक झाड लावलं. ते स्वतः झाडांना पाणी घालायचे, गवत कापायचे, बी पेरायचे. कुठेही यंत्र नाही, कुठेही रासायनिक खत नाही – सगळं शून्य खर्चाने आणि नैसर्गिक पद्धतीने.
७० एकरातील हरित क्रांती : जंगलात नांदणारी सजीव सृष्टी
आज, दोन दशकांनंतर त्यांचं हे जंगल म्हणजे एक जैवविविधतेचा खजिना बनलं आहे.
या जंगलात सध्या:
• ६०० हून अधिक देशी वृक्षप्रजाती
• विविध प्रकारचे औषधी वनस्पती
• १२० हून अधिक पक्ष्यांच्या प्रजाती
• मोर, ससे, सरडे, लांडगे यांसारखे वन्यप्राणी
• दुर्मिळ फुलपाखरं आणि कीटक
अनेक झाडं आणि प्राणी असे आहेत की जे त्यांच्या परिसरातून पूर्णपणे नष्ट झाले होते – ते आता इथे पुन्हा नांदू लागले आहेत. म्हणजेच, हे जंगल एका नवजीवनाची सुरुवात आहे.
सतत शिकणं, आणि इतरांना शिकवणं
सत्यनारायण यांनी निसर्गाच्या अभ्यासासाठी कोणतीही औपचारिक पदवी घेतलेली नाही. पण त्यांनी निसर्गाला गुरु मानलं. विविध वनस्पतींच्या सवयी, हवामान बदलाचा परिणाम, पक्ष्यांच्या स्थलांतराचे नियम – हे सगळं त्यांनी अनुभवातून शिकलं. आज त्यांच्या जंगलात दरवर्षी शेकडो पर्यावरण प्रेमी, अभ्यासक, संशोधक, आणि विद्यार्थ्यांचे गट भेट देतात. अनेक स्वयंसेवी संस्था, शाळा आणि महाविद्यालये त्यांच्या मार्गदर्शनाखाली वृक्षारोपण मोहिमा राबवतात.
सरकार आणि समाजाचा प्रतिसाद
सत्यनारायण यांचं कार्य संपूर्ण तेलंगणात आणि देशभर कौतुकास्पद ठरत आहे. त्यांना राज्य शासनाने, अनेक पर्यावरण संस्थांनी आणि स्वयंसेवी गटांनी सन्मानित केलं आहे. पण त्यांच्यासाठी हा सगळ्यात मोठा पुरस्कार म्हणजे – झाडांच्या सावलीत विश्रांती घेतलेली ससे, किलबिलाट करणारे पक्षी, आणि वाऱ्यावर डोलणारी हिरवळ.
वाचकांसाठी एक संदेश – जंगल फक्त वनखात्याचं नसतं!
दुशार्ला सत्यनारायण हे आपल्याला शिकवतात की – जंगल ही निसर्गाची संपत्ती आहे, पण ती फक्त सरकारची नाही, ती आपली आहे, ही जंगले वाचवणे आणि वाढवणे ही आपली जबाबदारी आहे. आज आपण एक रोपटं लावून सुरुवात करू शकतो. आपल्या गल्लीत, शाळेत, शेताच्या कडेने, घराच्या अंगणात. फक्त लागतो तो एक विचार, एक निस्सीम प्रेम निसर्गासाठी.
दुशार्ला सत्यनारायण यांचं ७० एकरचं जंगल हे केवळ वृक्षांचं, प्राण्यांचं किंवा पाण्याचं स्थान नाही – ते मानवतेच्या आशेचं, निसर्गाशी मैत्रीचं आणि भविष्यासाठी बांधिलकीचं प्रतीक आहे. एक माणूस आपली जमीन विकून श्रीमंत होऊ शकतो, पण तीच जमीन वापरून तो जगासाठी शुद्ध हवा देणारा वारसा निर्माण करू शकतो – हे त्यांनी सिद्ध केलं आहे.
