आजच्या युगात अनेक तरुण उच्च शिक्षण घेऊन चांगल्या पगाराच्या नोकऱ्यांच्या शोधात शहरांकडे धाव घेतात. मात्र, सावंतवाडी तालुक्यातील प्रसाद गावडे यांनी या प्रवृत्तीला अपवाद ठरवत एक वेगळी वाट धरली. त्यांनी केवळ स्वतःच्या भविष्यासाठी नाही, तर आपल्या कोकणच्या निसर्गसंपन्न मातीत नव्या संधी निर्माण करण्यासाठी पुढाकार घेतला. आजच्या धावपळीच्या जीवनशैलीत, जेव्हा प्रत्येक तरुण शहराकडे धाव घेतो, तेव्हा प्रसाद गावडे मात्र उलट दिशेने प्रवास करत आहेत म्हणूनच ते गावात परतू पाहणाऱ्या प्रत्येक तरुणासाठी प्रेरणास्थान ठरत आहेत.
शिक्षणानंतरही गावाची ओढ
प्रसाद गावडे यांनी अभियांत्रिकीचे (इंजिनिअरिंग) शिक्षण घेतले, जे त्यांना एक चांगली नोकरी मिळवून देऊ शकले असते. पण त्यांच्या मनात गावासाठी काहीतरी करण्याची इच्छा होती. शहरात स्थायिक होण्याच्या मोहाला बळी न पडता त्यांनी आपल्या कोकणात राहण्याचा निर्णय घेतला आणि इकोटूरिझमच्या माध्यमातून गावाच्या विकासाला चालना देण्यास सुरुवात केली.
‘कोकणी रानमाणूस’ची सुरुवात
प्रसाद गावडे यांनी ‘कोकणी रानमाणूस’ नावाचे यूट्यूब चॅनल सुरू केले, ज्यामध्ये ते कोकणातील निसर्ग, खाद्यसंस्कृती, स्थानिक जीवनशैली आणि पारंपरिक शेती याविषयी माहिती देतात. त्यांच्या व्हिडिओंमधून कोकणातील अस्सल सौंदर्य जगभरातील लोकांसमोर पोहोचले. त्यांच्या या उपक्रमामुळे कोकणातील इकोटूरिझमला नवी दिशा मिळाली आहे आणि स्थानिक लोकांसाठी रोजगाराच्या संधीही निर्माण झाल्या आहेत.
गावाकडे परतण्याचे महत्त्व समजावताना
शहरांमध्ये चांगल्या संधी मिळतात, हे खरे आहे. पण गावात राहूनही उज्ज्वल भविष्य घडवता येते, हे प्रसाद गावडे यांनी सिद्ध करून दाखवले आहे. आपल्या गावाकडे परतून, स्थानिक संसाधनांचा वापर करून, नवे उपक्रम सुरू करून, रोजगारनिर्मिती करता येते. त्यांचा हा प्रयत्न इतर गावकरी आणि युवकांना आपल्या मातीशी जोडण्याची प्रेरणा देत आहे. सिमेंटच्या जंगलात हरवत चाललेल्या माणसाला निसर्गाच्या कुशीत परत आणण्याचा एक ध्यास प्रसाद गावडे विविध प्रकल्पांच्या माध्यमातून जपत आहेत. त्यांच्या रानमाणूस फाउंडेशनच्या माध्यमातून राबवल्या जाणाऱ्या काही प्रकल्पांची माहिती मिळवूया.
स्वदेश – Back to the Village चळवळ
“गावाकडे चला” हे केवळ घोषवाक्य नाही, तर रानमाणूस फाउंडेशनने हाती घेतलेली ती एक चळवळ आहे. स्वदेश उपक्रमांतर्गत रानमाणूस फाउंडेशन तरुणांना पुन्हा गावाकडे येण्यासाठी प्रेरित करते. जैविक शेती, पारंपरिक व्यवसाय, आणि स्थानिक शाश्वत उद्योग यामध्ये संधी शोधण्यासाठी हा उपक्रम तरुणांना दिशा देतो. गावांची स्वयंपूर्णता आणि ग्रामीण अर्थव्यवस्थेचा विकास हे याचे प्रमुख उद्दिष्ट आहे.
जीवनशाळा – पारंपरिक ज्ञान, निसर्ग आणि शिक्षणाचा संगम
आजचे शिक्षण हे केवळ पुस्तकी ज्ञानापर्यंत मर्यादित आहे, पण रानमाणूस फाउंडेशनच्या ‘जीवनशाळा’ उपक्रमात प्रत्यक्ष अनुभवातून शिकण्यावर भर दिला जातो. ५वी ते १०वीच्या विद्यार्थ्यांसाठी नैसर्गिक शेती, जलसंवर्धन, जंगलभ्रमंती, हस्तकला आणि निसर्गावर आधारित जीवनशैलीचे शिक्षण दिले जाते. “शिक्षण म्हणजे केवळ परीक्षांसाठी नाही, तर जीवनासाठी असावे” हे तत्त्व येथे आचरणात आणले जाते.
पर्यावरण जागरूकता – Ecological Intelligence
“आपण निसर्गाचा भाग आहोत, त्याचे मालक नाही!” – हाच विचार लोकांमध्ये रुजवण्यासाठी रानमाणूस फाउंडेशन प्रयत्नशील आहे. पर्यावरणसंवर्धनासाठी नद्यांचे पुनरुज्जीवन, वनसंवर्धन, जैवविविधतेचे संरक्षण, आणि कचरा व्यवस्थापन यावर विशेष लक्ष केंद्रित केले जाते. शाळा, महाविद्यालये, आणि स्थानिक तरुणांसाठी निसर्गशिबिरे, ट्रेक्स, परिसंवाद आयोजित करून पर्यावरणाशी असलेले नाते जपण्याचा प्रयत्न केला जातो.
मातीची घरे वाचवूया – आपला पारंपरिक वारसा जपूया
आज मोठमोठ्या सिमेंटच्या इमारती उभ्या राहत आहेत, पण त्यामध्ये पर्यावरणाची हानी आणि उष्णतेच्या लाटांमध्ये वाढ होत आहे. यावर उपाय म्हणून रानमाणूस फाउंडेशन ‘मातीच्या घरांचे संवर्धन’ करण्यासाठी कार्यशाळा आणि प्रकल्प राबवत आहे. या संस्थेच्या वतीने मातीच्या घरांचे थंड वातावरण, स्वस्त बांधकाम आणि पर्यावरणपूरक फायद्यांबद्दल जनजागृती केली जाते.
निसर्गाशी जोडूया, परंपरा जपूया, आणि भविष्य सुरक्षित करूया! हा नारा देणारे प्रसाद गावडे आणि त्यांची रानमाणूस फाउंडेशन केवळ चळवळ नाही, तर कोकणातील खेड्यांसाठी संजीवनी आहेत. निसर्गाशी जोडलेले जीवन जगणे, गावाकडच्या संधी ओळखून त्याचा विकास करणे आणि पर्यावरणस्नेही जीवनशैलीला प्रोत्साहन देणे – हाच त्यांचा उद्देश आहे.
कोकणातील तरुणांसाठी संदेश
प्रसाद गावडे यांची ही कहाणी आपल्याला शिकवते की संधी शोधण्यासाठी शहरात जाण्याची गरज नाही, तर संधी आपल्या गावातच निर्माण करता येतात. आपला वारसा, संस्कृती आणि निसर्ग यांचा उपयोग करून आपण आत्मनिर्भर बनू शकतो. आज अनेक तरुण त्यांच्या या प्रवासाने प्रेरित होऊन गावाकडे परतत आहेत आणि नवीन उद्योगांना चालना देत आहेत.
आपण काय करू शकतो?
जर तुम्ही आपल्या गावासाठी काहीतरी करण्याची इच्छा ठेवत असाल, तर पुढील गोष्टींचा विचार करू शकता:
• आपल्या गावातील निसर्गसंपत्ती आणि पारंपरिक व्यवसायांचे संशोधन करा.
• स्थानिक पर्यटन, शेती किंवा हस्तकला यासारख्या व्यवसायिक संधी शोधा.
• डिजिटल माध्यमांचा वापर करून आपल्या गावातील वैशिष्ट्ये जगासमोर मांडण्याचा प्रयत्न करा.
• स्थानिक ग्रामस्थांना सोबत घेऊन एकत्रितपणे विकासाची वाट नव्याने निर्माण करा.
नव्या पिढीसाठी प्रेरणा
प्रसाद गावडे यांचा प्रवास आपल्याला शिकवतो की आपल्या गावात राहूनही मोठे काम करता येते. गरज असते ती नव्या दृष्टीकोनाची, धाडसाची आणि मेहनतीची. शहरातील झगमगाटाच्या मागे धावताना आपण आपली खरी ओळख, आपली माती आणि आपला निसर्ग हरवून बसलो आहोत. पण सुख, समाधान आणि शांतता ही शहराच्या गजबजाटात नाही, तर गावच्या हिरव्या शेतांमध्ये, निळ्याशार आभाळाखाली आणि ओल्याचिंब मातीच्या सुगंधात आहे. हेच सांगणाऱ्या या प्रेरणादायी प्रसाद गावडे यांच्या कामाला सलाम!
